Skip to content

Skip to table of contents

Ma Bbaibbele​—Nkaambo Nzi Ncaali Manji?

Ma Bbaibbele​—Nkaambo Nzi Ncaali Manji?

Nkaambo nzi mazuba aano ncokuli busanduluzi bwiindene-indene bwama Bbaibbele? Sena muyeeya kuti busanduluzi bulembwa mazuba aano bulagwasya kulimvwisya Bbaibbele naa bupa buyo kuti kalikatazya kumvwa? Kuzyiba ibakaasandulula alimwi ancobakacitila boobo, inga kwamugwasya kwaalingula kabotu.

Kaambo kakusaanguna nkaaka, ino nguni wakasaanguna kulemba Bbaibbele, alimwi ndilili?

BBAIBBELE LYAKUSAANGUNA

Bbaibbele lilaandaanizyidwe muzibeela zyobilo. Cibeela cakusaanguna cijisi mabbuku aali 39 calo cijisi “makani aasetekene aa Leza.” (Baroma 3:2) Leza wakasololela baalumi basyomeka kuti balembe mabbuku aaya kwaciindi cilamfwu, nkokuti myaka iibalilwa ku 1,100 kuzwa mumwaka wa 1513 B.C.E. kusikila ciindi nowakainda mwaka wa 443 B.C.E. Mwaambo iwakabelesyegwa kapati wakali mwaambo wa Chihebrayo, nkakaambo kaako cibeela eeci ncociitwa kuti Magwalo aa Chihebrayo, alimwi aitwa kuti Cizuminano Cakaindi.

Cibeela cabili cijisi mabbuku aali 27 alo aazyibidwe kuti “majwi aa Leza.” (1 Batesalonika 2:13) Leza wakasololela basikwiiya ba Jesu Kristo basyomeka kuti balembe mabbuku aaya mumyaka misyoonto kapati, nkokuti myaka iibalilwa ku 60 kuzwa mumwaka wa 41 C.E. kusikila mumwaka wa 98 C.E. Mwaambo iwakabelesyegwa kapati wakali mwaambo wa Chigiriki, nkakaambo kaako cibeela eeci ncociitwa kuti Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki, alimwi aitwa kuti Cizuminano Cipya.

Antoomwe mabbuku aaya aali 66 ngaapanga Bbaibbele likkwene, nkokuti mulumbe wa Leza kubantu. Pele ino nkaambo nzi ncokwakalembelwa busanduluzi bumbi bwama Bbaibbele? Amubone twaambo ootu totatwe tutobela.

  • Kutegwa bantu kabalibalila Bbaibbele mumwaambo wabo.

  • Kutegwa kululamikwe kulubizya kumwi nkobakacita basikukkopolola akupa kuti Bbaibbele libe mbolyakabede kuzwa kumatalikilo.

  • Kutegwa kubelesyegwe mwaambo bantu ngobabelesya mazuba aano.

Amubone twaambo ootu mbotwakabikkilwa maano mubusanduluzi bobilo bwakumatalikilo.

BUSANDULUZI BWA GREEK SEPTUAGINT

Myaka iibalilwa ku 300 Jesu katanaboola anyika, basyaazibwene ba Juda bakatalika kusandulula Magwalo aa Chihebrayo mumwaambo uumbi, nkokuti mu Chigiriki. Busanduluzi oobu bwakazikwiitwa kuti busanduluzi bwa Greek Septuagint. Ino nkaambo nzi busanduluzi oobu ncobwakalembelwa? Kutegwa ba Juda banji bakuciindi eeco ibakali kwaambaula Chigiriki muciindi ca Chihebrayo bataalubi ‘malembe aabo aasalala.’—2 Timoteyo 3:15.

Kuyungizya waawo, busanduluzi bwa Septuagint bwakagwasya bantu banji ibatakali ba Juda, balo ibakali kwaambaula Chigiriki ikuzyiba ncolyakali kuyiisya Bbaibbele. Munzila nzi? Professor W.  F.  Howard wakaamba kuti: “Kuzwa akati-kati kamwaanda wamyaka wakusaanguna, lyakaba nde Bbaibbele lya Cikombelo ca Bunakristo lyalo bamisyinali ndyobakali kubelesya muzikombelo ‘kutondezya kwiinda muzilembedwe kuti Mesiya wakali Jesu.’” (Milimo 17:3, 4; 20:20) Aaka nkakaambo ba Juda banji “ncobakalekela kwiibikkila maano Septuagint,” kweelana ambwaakaamba syaazibwene mumakani aa Bbaibbele F.  F.  Bruce.

Ciindi basikwiiya ba Jesu asyoonto-syoonto nobakali kutambula mabbuku aa Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki, bakaabikka antoomwe abusanduluzi bwa Magwalo aa Chihebrayo aakali kujanika mu Septuagint, aboobo eelyo lyakaba nde Bbaibbele likkwene ndyotujisi mazuba aano.

BUSANDULUZI BWA LATIN VULGATE

Nokwakainda myaka iibalilwa ku 300 kuzwa ciindi Bbaibbele nolyakamana kulembwa, syaazibwene mumakani aabukombi wazina lya Jerome wakalemba busanduluzi bwa Bbaibbele bwaci Latin, bwalo mukuya kwaciindi ibwakazikwiitwa kuti Latin Vulgate. Busanduluzi bwiindene-indene bwaci Latin bwakaliko kale kuciindi eeco, aboobo ino nkaambo nzi ncokwakali kuyandika bupya? Bbuku litegwa The International Standard Bible Encyclopedia lyakaamba kuti Jerome wakali kuyanda kululamika “bulubizi ibwakali kulibonya caantangalala alimwi akugusya twaambo tutako itwakayungizyigwa mpoonya akupilusya twaambo tuyandika itwakagwisyidwe.”

Jerome wakabululamika bulubizi bunji ibwakaliko. Pele mukuya kwaciindi, basololi bacikombelo bakacita cintu cimwi cibyaabi kapati! Bakaambilizya kuti busanduluzi bwa Latin Vulgate mbobusanduluzi bwa Bbaibbele bulikke ibwakazumizyidwe alimwi bwakazumanana kubelesyegwa kwamyaka minji kapati. Muciindi cakuti busanduluzi bwa Vulgate bugwasye bantu batayiide kapati kulimvwisya Bbaibbele, bwakapa kuti cikatazye kulimvwa nkaambo mukuya kwaciindi bantu banji tiibakalicizyi ci Latin naaceya.

BUSANDULUZI BUPYA BWAKAVWULA

Bantu bakazumanana kulemba busanduluzi bwama Bbaibbele bwiindene-indene—mbuli boobo ibwakajisi mpuwo ibwakali kwiitwa kuti Syriac Peshitta ibwakalembwa mumwaanda wasanu C.E. Pele mumwaanda wamyaka wa 14, ndendilyo nokwakaba muzeezo wakuti bantu-bantu buyo abalo bapegwe Magwalo mumwaambo wabo.

Ku England, mumwaanda wamyaka wa 14, John Wycliffe wakaba amuzeezo wakusandulula Bbaibbele mumwaambo wa Chingisi kutegwa abalo bantu batayiide kapati bacikonzye kulimvwa. Kalitanalampa, nzila zyakusimba nzyaakapanga Johannes Gutenberg zyakapa kuti basyaazibwene mumakani aa Bbaibbele bamwaye busanduluzi bupya bwama Bbaibbele mumyaambo iindene-indene yalo iyakali kwaambaulwa mu Europe yoonse.

Ciindi busanduluzi bwa Chingisi nobwakavwula, basikukazya bakacibona kuti tiicakali kweelela kulemba busanduluzi bwiindene-indene mumwaambo omwe buyo. Mumwaanda wamyaka wa 18, mupaizi waku England wazina lya John Lewis wakalemba kuti: “Mwaambo ulacinca kwainda ciindi, aboobo kulayandika kuti Busanduluzi bwakaindi bulembululwe kutegwa bantu kabakonzya kubumvwa kweelana a Mwaambo mbowaambaulwa abantu bapona aciindi eeco.”

Mazuba aano, ncuuba-uba kapati kwiinda kaindi kuli basyaazibwene mumakani aa Bbaibbele ikubulanga-langa alimwi busanduluzi bwakaindi. Balaimvwisya kabotu myaambo iyakali kubelesyegwa lyansiku kulemba Bbaibbele, alimwi balijisi malembe aakaindi aamu Bbaibbele aasyomeka alo aakajanwa mumyaka yaino-ino. Eeci cigwasya kuti bazyibe muzeezo wini ngobakajisi ibalembi ba Bbaibbele.

Aboobo kuli bubotu buliko mukuba abusanduluzi bupya bwama Bbaibbele. Pele tweelede kubucenjelela busanduluzi bumwi. * Ikuti naa basikulembulula Bbaibbele kabamuyanda ncobeni Leza ciindi nobalemba busanduluzi bwa Bbaibbele bupya, nkokuti mulimo wabo ooyo inga watugwasya kapati.

 

^ munc. 24 Amubone cibalo cakuti “How Can You Choose a Good Bible Translation?” mu Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi yamu May 1, 2008.