Skip to content

BAKUBUSI BALABUZYA

Ino Inga Ndaucesya Buti Mubili?

Ino Inga Ndaucesya Buti Mubili?

 Sena ndileelede ncobeni kucesya mubili?

 Bakubusi bamwi baamba kuti bayanda kucesya mubili. Nokuba boobo . . .

  •   Bakubusi banji babikkila maano kapati kujatikizya mbobalibonya kutali buumi bwabo. Kutegwa bacesye mubili, bamwi inga basola nzila zimwi nzyobayeeyela kuti zilabagwasya kucesya mubili cakufwambaana, mbuli kutalya zimwi ziindi naa kunywa mapiilusi aakucesya mubili. Kanji-kanji nzila eezyo tazibeleki alimwi zimwi ziindi zilakonzya kubikka buumi muntenda.

     “Bana basimbi bamwi balaliimya kulya kutegwa mubili ufwambaane kuceya. Kanji-kanji eeci ciletela penzi, alimwi citola ciindi kutegwa mubili wabo ube kabotu.”—Hailey.

  •   Banji ibalibilika kujatikizya mbobaneneede tabeelede kulimvwa boobo. Balibonya buyo kabotu, pele ambweni balimvwa kuneneya nobalyeezyanisya abakubusinyina naa bantu bakokede mbobabona ibasumpulwa aa TV.

     “Nondakajisi myaka 13, ndakali kulyeezyanisya abeenzuma. Ndakali kuyeeya kuti inga bandikkomanina kuti ndatalika kulibonya mbuli mbabo, eeci cakali kwaamba kuti ndakeelede kukoka mbuli kasanga.”—Paola.

 Kulubazu lumwi, bakubusi bamwi baleelede kucesya mubili. Kweelana alipooti yaba World Health Organization . . .

  •   Munyika yoonse, bakubusi babalilwa ku 340 miliyoni, ibajisi myaka iili akati ka 5 a 19 balineneede kwiinda ciimo cabo.

  •   Mu 1975, bakubusi bamyaka iili akati ka 5 a 19 ibakaneneede kwiinda ciimo cabo bakali kusika buyo ku 4 pesenti. Pele 2016 mweelwe wakatanta kusika ku 18 pesenti.

  •   Mumasena manji munyika, bantu baneneede kapati mbanji kwiinda bantu bakokede kwiinda ciimo cabo.

  •   Alimwi kuneneya kapati kulidumide muzisi bantu mobali bacete, nomuba mumaanda mobatalyi zyakulya zijisi busani.

 Ino ninzila nzi iigwasya kapati yakucesya mubili?

 Ino inga mwasala nzila iili?

  1.   Kutalya zimwi ziindi.

  2.   Kunyanyaasya mubili akulya zyakulya zijisi busani.

  3.   Kunywa mapiilusi aakucesya mubili.

 Bwiinguzi buluzi: Nzila yanamba 2: Kunyanyaasya mubili akulya zyakulya zijisi busani.

 Kutalya zimwi ziindi naa kuleka kulya misyobo imwi yazyakulya kulakonzya kupa kuti mubili ufwambaane kuceya. Pele nzila eezyi ambweni inga tiizyabeleka kabotu alimwi buya mubili ulalangilwa kujokela mbowakabede ikuti mwatalika alimwi kulya mbomwakali kulya kaindi.

 Kulubazu lumwi, ikuti mwasala kuba abuumi buli kabotu, munoolibonya kabotu alimwi akulimvwa kabotu. Ba Dr Michael Bradley a bakalemba kuti, “Nzila mbotu alimwi iibeleka kabotu kutegwa mube aabuumi buli kabotu nkwiinda . . . mukucinca-cinca mbomupona pele kamukonzya kucita oobo mubuumi bwanu boonse.” Ino bapandulula nzi? Ikuti kamuyanda kucesya mubili, tamweelede kubikkila maano kujatikizya mbomulya muciindi caboobo mweelede kucinca zintu zimwi kujatikizya buumi bwanu.

 Ncondeelede kucita

 Bbaibbele lyaamba kuti tatweelede “kuciindizya muzilengwa,” alimwi eeci cilabikkilizya ambotulya. (1 Timoteyo 3:11) Mane buya lilaamba cacigaminina kuti tatweelede kuba balyato. (Tusimpi 23:20; Luka 21:34) Kamuziyeeyede njiisyo eezyi, amusole nzila zitobela kutegwa mube abuumi buli kabotu:

  •   Amuzyibe zijatikizyidwe mukulya zyakulya zijisi busani.

     Tamweelede kunoociindizya kulibikkila milawo kujatikizya nzyomulya, pele kuba aluzyibo kujatikizya cakulya cilakonzya kugwasya kutegwa kamulya zyakulya zijisi busani. Kuyungizya waawo, kulya zyakulya zijisi busani ninzila imwi mbotu yakuba amubili uuli kabotu.

  •   Amunyanyaasye mubili lyoonse.

     Amuyeeye zintu nzyomukonzya kucita buzuba abuzuba kutegwa kamuli bayumu. Mucikozyanyo, muciindi cakubelesya elevator, amubelesye ma stairs. Amubelesye ciindi cimwi ncomuuma mavidiyo geemu kukweendeenda.

  •   Amusale zyakulya zijisi busani muciindi cakulya twakulya tuuba-uba tunona.

     Mukubusi wazina lya Sophia wakaamba kuti “Inga ndilasolekesya kulya zyakulya zili kabotu mbuli micelo alimwi azisyumani. Aboobo ciindi nondicita oobo tandisunkwi kulya zyakulya zitajisi busani.”

  •   Amulye asyoonto-syoonto.

     Bantu bamwi balya cakufwambaana cakuti tabalimvwi kuti bakkuta! Aboobo amulye asyoonto-syoonto. Amulindile asyoonto kamutanabweza cakulya cimbi. Mulajana kuti tamwiimvwide kapati nzala kweelana ambomwali kuyeeya.

  •   Amubikkile maano kujatikizya zyakulya zijisi mafwuta naa syuga.

     Amwaabale malailile aalembedwe apaketi naa abbodela kutegwa mubone mbwaali manji mafwuta naa syuga mucakulya. Nzyomukonzya kubala: Madilinki, zyakulya zyamu malesitilanti alimwi azilweela-lweela zilakonzya kuba amafwuta naa syuga munji alimwi zipa kuneneya.

  •   Mutaciindizyi.

     Sara, uujisi myaka 16, wakaamba kuti: “Aciindi cimwi ndakali acilengwa cakuyanda kuzyiba mbwaali manji mafwuta naa syuga mucakulya, ncondakali kubikkila maano kapati nkuzyiba mbwaakali manji mafwuta naa syuga mucakulya!” Zimwi ziindi mulakonzya kulya zyakulya zinona zijisi mafwuta naa syuga.

 Muzeezo: Amubandike abadokota banu kujatikizya mboulema mubili wanu. Kweelana anzyobazyi badokota kujatikizya mubili wanu alimwi abukkale, balakonzya kumwaambila nzila mbotu iikonzya kumugwasya kutegwa mube abuumi buli kabotu.

a Kuzwa mubbuku lyakuti When Things Get Crazy With Your Teen.