Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Baebolo Nu Duma Bie Gua Tete Buakɛ Nwo

Baebolo Nu Duma Bie Gua Tete Buakɛ Nwo

Wɔ 2012, azetuduvoma nwunle buakɛ bie mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 3,000 la. Neɛnleanuma anye ɛlie nwolɛ kenlensa ye. Duzu ati ɔ? Tɛ buakɛ azinli ne mɔɔ bɛnwunle ye la ati ɔ, emomu debie mɔɔ bɛhɛlɛ ye wɔ nwolɛ la ati ɔ.

Mɔɔ azetuduvoma ne vale buakɛ azinli ne sisale zo la, bɛholale bɛgengale tete Keenama edwɛkɛ ne mɔɔ gua buakɛ ne anwo la. Ɔkenga kɛ: “Ɛhyebeeyale Ben [ara nrenyia] Beda.” Ɛhye a le mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ azetuduvoma ɛnwu kɛ bɛhɛlɛ duma ɛhye bɛgua tete debie nwo a.

Baebolo ne ka Ɛhyebeeyale bie mɔɔ ɔle Belemgbunli Sɔɔlo amra mrenyia ne mɔ anu ko la noko anwo edwɛkɛ. (1 Ek. 8:33; 9:39) Nwomanli Yosef Garfinkel mɔɔ boka menli mɔɔ nwunle buakɛ ne la, ka kɛ: “Ɔyɛ anyelielɛ kɛ duma Ɛhyebeeyale wɔ Baebolo ne anu na kɛkala yeraboka azetuduvoma kɛlɛtokɛ nwo la, wɔ Belemgbunli Devidi tumililɛ mekɛ zo ala.” Bie mɔ suzu kɛ ɔle duma mɔɔ zɔhane mekɛ ne ala a ɛnee bɛze ye a. Ɛhye le neazo bieko mɔɔ kile kɛ azetuduvoma ɛli Baebolo ne anu edwɛkɛ nwo daselɛ a.

Wɔ Baebolo ne anu, ɛnee eza bɛfɛlɛ Sɔɔlo ara Ɛhyebeeyale kɛ Yehyebɔhyɛte. (2 Sa. 2:10) Duzu ati a bɛvale “bɔhyɛte” bɛziele “beeyale” agyakɛ anu ɛ? Neɛnleanuma kile nu kɛ Samoɛle buluku ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ kɛlɛvolɛ ne anva duma Ɛhyebeeyale anli gyima ɔluakɛ ɛnee ɔmaa Yizilayɛma kakye ahumu nyamenle Beeyale mɔɔ ɛnee Keenama sonle ye la. Noko, duma Ɛhyebeeyale ne wɔ Edwɛkɛsisilɛ Buluku ne mɔɔ limoa la anu.