Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Yɛ Agɔnwolɛ Kpalɛ Wɔ Ngyegyelɛ Mekɛ Nu

Yɛ Agɔnwolɛ Kpalɛ Wɔ Ngyegyelɛ Mekɛ Nu

Gianni nee Maurizio ɛyɛ agɔnwolɛ ɛvolɛ kɛyɛ 50. Noko mekɛ bie anrɛɛ bɛ agɔnwolɛ ne sɛkye. Maurizio kilehile nu kɛ: “Mekɛ bie mɔɔ mengɔle anwongyelelɛ nu la, menyɛle nvonleɛ mgbole bie na ɛhye maanle yɛ avinli dele.” Gianni toa zo kɛ: “Mɔɔ membɔle Baebolo ne ɛzukoalɛ bo la, ɛnee Maurizio a le me kilehilevolɛ a. Ɛnee yemɔ a melɛsukoa ye a. Ɔti meanlie mɔɔ ɔyɛle la meanli. Ɛnee ɔle kɛ asɛɛ me anyelazo amuala ɛwie la, ɔluakɛ ɛnee meze kɛ yɛ avinli bade. Mendele nganeɛ kɛ bɛkpo me.”

AGƆNWOLƐ kpalɛ sonle bolɛ, na agɔnwolɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ ne dahuu la ɛmba mgbane. Saa agɔnwolɛvalɛ bie kpondɛ azɛkye a, duzu a bahola aboa a? Yɛbahola yɛazukoa ninyɛne dɔɔnwo yɛavi menli bie mɔ mɔɔ Baebolo ne ka kɛ ɛnee bɛle agɔnwolɛ kpalɛ noko nzinlii anrɛɛ bɛ agɔnwolɛvalɛ ne sɛkye la ɛkɛ.

SAA Ɛ GƆNWO BIE YƐ ƐTANE A

Ɛnee Devidi mɔɔ le mboaneneavolɛ nee belemgbunli la, lɛ agɔnwolɛ mgbalɛ dɔɔnwo. Ɛnee Dwɔnatan boka agɔnwolɛ ɛhye mɔ anwo. (1 Sa. 18:1) Noko ɛnee Devidi lɛ agɔnwolɛma bieko, bie a le ngapezonli Neetan. Baebolo ne ɛnga mekɛ fɔɔnwo mɔɔ bɛ agɔnwolɛ ne bɔle ɔ bo la. Noko mekɛ bie Devidi zuzule ye edwɛkɛ nwo hilele Neetan kɛ mɔɔ agɔnwolɛma yɛ la. Ɛnee Devidi kulo kɛ ɔsi sua ɔmaa Gyihova. Bie a belemgbunli ne bule Neetan nzuzulɛ ne kɛ ɔvi agɔnwolɛ nee sonla mɔɔ Gyihova sunsum ne wɔ ɔ nwo zo la ɛkɛ.2 Sa. 7:2, 3.

Noko debie zile mɔɔ anrɛɛ ɔbahola yeazɛkye bɛ agɔnwolɛvalɛ ne a. Belemgbunli Devidi nee Batehyɛba zɛkyele agyalɛ, na nzinlii ɔmaanle bɛhunle ɔ hu Yulaya. (2 Sa. 11:2-21) Ɛnee Devidi ɛli nɔhalɛ ɛmaa Gyihova wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu na yeli pɛlepɛle. Noko, ɔyɛle ɛtane kpole ɛhye! Duzu a ɛlɛyɛ belemgbunli kpalɛ ɛhye a? Asoo yeannwu anyebolo mɔɔ wɔ ye nyɛleɛ ne anu la? Ɔnyianle adwenle kɛ Nyamenle ɛnrɛnwu ye ɔ?

Duzu a Neetan bayɛ a? Asoo ɔbamaa awie gyɛne ahɔha nwolɛ edwɛkɛ ahile belemgbunli ne ɔ? Ɛnee bɛze ngyehyɛleɛ mɔɔ Devidi ɛyɛ ɛmaa bɛhu Yulaya la. Ɔti duzu ati a ɔwɔ kɛ Neetan yɛ debie mɔɔ bahola azɛkye bɛ agɔnwolɛvalɛ ne la ɛ? Saa Neetan ka nwolɛ bie a, ɔbahola yeayɛ ewule edwɛkɛ. Ɛnee Devidi ɛmaa bɛhu Yulaya mɔɔ ɔ nwo ɛnlɛ edwɛkɛ la.

Noko ɛnee Neetan le Nyamenle kpɔmavolɛ. Ɛnee ngapezonli ne ze kɛ saa yeanga nwolɛ bie a, ɔ nee Devidi bɛ agɔnwolɛvalɛ ne ɛnrɛyɛ kɛ ye dɛba ne la na ye adwenle bagyegye ye. Ɔ gɔnwo Devidi ɛyɛ debie mɔɔ Gyihova anye ɛnlie nwo la. Belemgbunli ne hyia moalɛ kpalɛ amaa ɔ nee Nyamenle agɔnwolɛvalɛ ne ayɛ boɛ. Nɔhalɛ, ɛnee Devidi hyia agɔnwolɛ kpalɛ nwo. Neetan le agɔnwolɛ kpalɛ. Ɔkpale kɛ ɔbava ndonwo yeabuke edwɛkɛ ne anye amaa yeaha nrenyia ɛhye mɔɔ ɛnee le mboaneneavolɛ la ahonle. Neetan hanle Nyamenle nrɛlaleɛ ne wɔ adenle mɔɔ bamaa Devidi anwu kɛ yeyɛ ɛtane kpole na ɔwɔ kɛ ɔyɛ nwolɛ debie la azo.2 Sa. 12:1-14.

Saa ɛ gɔnwo bie yɛ nvonleɛ anzɛɛ ɛtane kpole bie a, duzu a ɛbayɛ a? Bie a ɛbanyia adwenle kɛ saa ɛka ye ɛtane ne anwo edwɛkɛ a, ɔbahola yeazɛkye bɛ agɔnwolɛvalɛ ne. Anzɛɛ ɛbade nganeɛ kɛ saa ɛka ye ɛtane ne ɛkile mgbanyima ne mɔ mɔɔ bɛbahola bɛaboa ye wɔ sunsum nu la a, ɔbahile kɛ wɔye ɛ gɔnwo ne wɔmaa. Duzu a ɛbayɛ a?

Gianni, mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la ka kɛ: “Menwunle kɛ ɛnee ninyɛne ɛhakyi. Ɛnee Maurizio nee me ɛnyɛ kɛ dɛba ne la. Ɛnee ɔyɛ se ɔmaa me ɛdeɛ, noko menzile kpɔkɛ kɛ mebabikye ye. Membizale me nwo kɛ: ‘Duzu a mebahola meaha meahile ye mɔɔ ɔnze a? Bie a ɔ nye ɛnrɛlie nwo fee!’ Noko mekɛ mɔɔ mengakyele ninyɛne mɔɔ yɛbɔ nu yɛzukoa la, menyianle anwosesebɛ me nee ye dendɛle. Mɔɔ mengyianle moalɛ la, Maurizio boale me. Ɛnee mengulo kɛ yɛ agɔnwolɛvalɛ ne sɛkye, ɛnee mekulo kɛ meboa ye ɔluakɛ medwenle ɔ nwo.”

Maurizio toa zo kɛ: “Gianni hanle nɔhalɛ—na ɛnee ye edwɛkɛ yɛ fɛ. Ɛnee meze kɛ mɔɔ vi me kpɔkɛzilɛ ɛtane ne anu rale la ɛnvi ye yɛɛ ɔnvi Gyihova. Ɔti menliele ndeanlɛ ne mendole nu na nzinlii mendele kpɔkɛ wɔ sunsum nu.”

SAA Ɛ GƆNWO WƆ NGYEGYELƐ NU A

Ɛnee Devidi lɛ agɔnwolɛma bieko mɔɔ bɛboale ye wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu a. Agɔnwolɛ ɛhye mɔ anu ko a le Huhyae mɔɔ Baebolo ne ka kɛ ɔle “Devidi agɔnwo” la. (2 Sa. 16:16; 1 Ek. 27:33) Bie a ɛnee ɔboka belemgbunli sua nu mgbanyima ne mɔ anwo, ɔle belemgbunli ne agɔnwo na ɔyɛ a ɔdi fealeranu ninyɛne bie mɔ anwo gyima.

Mɔɔ Devidi ara Abesalɛm liele ebia ne la, Yizilayɛma dɔɔnwo hɔle Abesalɛm afoa, noko Huhyae angɔ ye afoa. Devidi nriandi la, Huhyae hɔle ɔ nwo ɛkɛ. Devidi lile nyane kpole ɔluakɛ ɔdaye mumua ne ɔ ra nee menli mɔɔ ɔ rɛle wɔ bɛ nu la yele ye maanle. Noko, Huhyae lile nɔhalɛ maanle ye, ɔvale ye ngoane ɔdole esiane nu ɔyɛle debie ɔzɛkyele bɛ adwenle ɛtane ne. Tɛ kɛ Huhyae boka belemgbunli sua nu mgbanyima ne mɔ anwo la ati a ɔyɛle ɛhye a. Ɛnee ɔle agɔnwolɛ mɔɔ ɔdi nɔhalɛ.2 Sa. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.

Ɔyɛ anyelielɛ kɛ ɛnɛ yɛnwu kɛ ɛlɔlɛ ɛha mediema ɛbɔ nu la. Bɛfa bɛ nyɛleɛ bɛka kɛ, “Mele ɛ gɔnwo, tɛ kɛ ɔwɔ kɛ meyɛ la ati ɔ, emomu kɛ mɔɔ ɛ nwo hyia me la ati ɔ.”

Anwubielɛ mɔɔ adiema bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Federico nyianle la ɛne. Ɔ gɔnwo kpalɛ Antonio boale ye maanle ɔlile ngyegyelɛ bie anwo gyima. Federico ka kɛ: “Mɔɔ Antonio dule rale yɛ asafo ne anu la, yeangyɛ yɛɛ yɛyɛle agɔnwolɛ a. Ɛnee yɛ mu nwiɔ yɛle asafo nu azonvolɛ, na yɛbɔle nu yɛyɛle gyima anyelielɛ nu. Yeangyɛ, bɛkpale ye kpanyinli. Ɛnee ɔle me gɔnwo, noko ɛnee melɛnea ye meazukoa ye wɔ sunsum nu.” Akee Federico yɛle ɛtane bie. Ɔkpondɛle sunsum nu moalɛ ndɛndɛ, noko ɛnee ɔnfɛta kɛ ɔbayɛ adekpakyelɛnli anzɛɛ asafo nu sonvolɛ bieko. Duzu a Antonio yɛle a?

Federico hɔle ngyegyelɛ nu la, ɔ gɔnwo Antonio diele ye na ɔmaanle ye anwosesebɛ

Federico ka kɛ: “Menwunle kɛ Antonio lile me nwo nyane kpalɛ. Ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbakyekye me rɛle. Ɛnee me nee Nyamenle yɛ agɔnwolɛvalɛ ne anwo hyia ye kpalɛ na yeamkpo me ɛlɛ. Ɔmaanle me anwosesebɛ kɛ memia me nee Nyamenle yɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu na memmamaa me sa nu to.” Antonio ka kɛ: “Menyianle mekɛ dɔɔnwo memaanle Federico. Ɛnee mekpondɛ kɛ ɔka debie biala ɔkile me mɔɔ ye nyanelilɛ ne bɔbɔ boka nwo a.” Ɔyɛ anyelielɛ kɛ nzinlii ninyɛne hɔle boɛ maanle Federico la, na bɛkpale ye kɛ adekpakyelɛnli nee asafo nu sonvolɛ bieko. Antonio dwulale ye edwɛkɛ ne kɛ: “Yɛ mu nwiɔ yɛnle asafo ko anu ɛdeɛ, noko yɛbikye yɛ nwo kpalɛ.”

ƐBADE NGANEƐ KƐ BƐYE WƆ BƐMAA Ɔ?

Saa ɛhyia ɛ gɔnwo bie anwo kpalɛ na ɔkpo wɔ a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Ninyɛne ekyi bie ala a bahola ayɛ nyane adɛla ɛhye a. Asoo ɛbahola wɔava wɔahyɛ ye? Asoo bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu bayɛ se bieko kɛ dɛba ne la?

Dwenle mɔɔ dole Gyisɛse wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔka ekyi ɔwu la anwo nea. Ɛnee ɔ nee ye ɛzoanvolɛ nɔhavoma ne ɛdɛnla ɛhyɛ na ɛlɔlɛ titili bie ɛha bɛ ɛbɔ nu. Ɔti Gyisɛse vɛlɛle bɛ kɛ bɛle ɔ gɔnwo mɔ. (Dwɔn 15:15) Noko mekɛ mɔɔ bɛhyele ye la, duzu a zile a? Ɛzoanvolɛma ne nriandile. Ɛnee Pita ɛbuke ɔ nloa ɛha kɛ ɔnrɛkpo ɔ Menle ne ɛlɛ, noko zɔhane nɔe ne Pita kpole Gyisɛse!Mat. 26:31-33, 56, 69-75.

Ɛnee Gyisɛse ze kɛ wɔ ye sɔnea ne mɔɔ li awieleɛ la anu, bɛ muala bɛbakpo ye. Anrɛɛ ɔ sa nu bahola ado na yeali nyane bɔbɔ. Noko adwelie mɔɔ ɔdwazole la ɔ nee ye ɛdoavolɛma ne lile la maa yɛnwu kɛ ɔ sa nu ando, yeanli nyane anzɛɛ yeannu ɔ nwo nretee zɛhae. Gyisɛse ande nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɔtia ye ɛdoavolɛma ne sinlidɔlɛ, mɔɔ nɔe ne mɔɔ bɛhyele ye la ɛdeɛ ne boka nwo a.

Emomu, Gyisɛse kyekyele Pita nee ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la arɛle. Ɔmaanle bɛ adehilelɛ wɔ ngilehilelɛ gyima mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ wɔ alesama tetedwɛkɛ nu la anwo ɔvale ɔhilele kɛ ɔlɛ bɛ nu anwodozo. Ɛnee Gyisɛse bu ɛzoanvolɛ ne mɔ kɛ bɛtɛde ɔ gɔnwo mɔ. Bɛ rɛle ɛnrɛvi ye ɛlɔlɛ ne ɛlɛ. Bɛbabɔ mɔdenle kɛ bɛnrɛye bɛ Menle ne bɛnrɛmaa bieko. Bɛyɛle gyima ne mɔɔ ɔvale ɔmaanle ye ɛdoavolɛma ne la bɔkɔɔ.Gyi. 1:8; Kɔl. 1:23.

Adiema raalɛ Elvira kakye mekɛ bie mɔɔ edwɛkɛ rale ɔ nee ɔ gɔnwo kpalɛ Giuliana avinli la kpalɛ: Elvira ka kɛ, “Mekɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele me kɛ mɔɔ meyɛ la ɛmaa yeli nyane la, me nwo bubule me. Anrɛɛ ɔbahola yeava ɛya. Noko mɔɔ zinle me nwo la a le kɛ ɛnee ɔdwenle me nwo nee mɔɔ bavi me nyɛleɛ ne anu ara la anwo kpalɛ. Me nye balie nwo dahuu kɛ yeanva ye adwenle yeangɔ ɛtane ne mɔɔ menyɛle la azo, emomu kɛzi ɛnee melɛboda me nwo la. Menlale Gyihova ase kɛ menyianle agɔnwolɛ mɔɔ ɔfa me boɛyɛlɛ ɔdimoa ye nganeɛdelɛ nyunlu la.”

Zɔhane ati, saa agɔnwolɛvalɛ bie kpondɛ azɛkye a, duzu a agɔnwolɛ kpalɛ bahola ayɛ a? Ɔbanyia ɛhulolɛ kɛ ɔbavi atiakunlukɛnlɛma nu yeadendɛ. Zɔhane agɔnwolɛ ne bayɛ kɛ Neetan nee Huhyae mɔɔ bɛlile nɔhalɛ wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu, yɛɛ Gyisɛse mɔɔ ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava ɛtane yeahyɛ la. Ɛle agɔnwolɛ zɛhae ɔ?