1. ¿Baʼaxten Caineʼ tu chʼaʼtuklaj baʼax maʼ maʼalobiʼ, yéetel baʼax úuch yoʼolal leloʼ?

CAINEʼ unaj kaʼach u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete. Kex j-kʼebaneʼ wa ku chʼaʼtuklik baʼax maʼalobeʼ yaan u bin maʼalobil tiʼ. Chéen baʼaleʼ wa ku jáan beetik le baʼax ku máan tu pooloʼ yaan u bin kʼaasil tiʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Caineʼ tu chʼaʼtuklaj u beetik baʼax maʼ maʼalobiʼ. Tu yoʼolal leloʼ tu kíimsaj Abel yéetel xuʼul u biskuba yéetel Dios (Gén. 4:3-16).

2. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet u chʼaʼtuklik máak tubeel baʼax ken u beete?

² Toʼon xaneʼ ku kʼaʼabéettal k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beet ichil k-kuxtal. Yaan baʼaloʼobeʼ jach kʼaʼabéet u tuklaʼal tubeel yéetel uláakʼoʼobeʼ maʼ. Yaʼab tiʼ le baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklikoʼ jeʼel u taasik utsil wa kʼaaseʼ. Wa maʼalob le baʼax k-chʼaʼtuklikoʼ yaan k-uʼuyikba maʼalob yéetel yaan u tsʼáaiktoʼon jeetsʼelil. Chéen baʼaleʼ wa maʼ maʼalob le baʼax k-chʼaʼtuklikoʼ yaan u bintoʼon kʼaasil (Pro. 14:8).

3. 1) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob kun núukbil teʼ xookaʼ?

³ ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ?  Kʼaʼabéet k-tsʼáaik k-fe tiʼ Dios yéetel k-creertik yaan u tsʼáaiktoʼon naʼat utiaʼal k-chʼaʼtuklik baʼax maʼalob. Kʼaʼabéet xan k-confiar tiʼ u Tʼaan wa tiʼ le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaikoʼ (xok Santiago 1:5-8). Wa k-maas náatsʼal tiʼ Dios bey xan wa k-maas yaabiltik baʼax ku yaʼalik u Tʼaaneʼ yaan k-tsʼáaik cuenta maas yaan u naʼat tiʼ toʼon. Táanil tiʼ k-beetik wa baʼaxeʼ unaj u suuktal k-ilik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-chʼaʼtuklik baʼax maʼalobeʼ? ¿Unaj wa k-kʼexik le baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklikoʼ?

4. ¿Baʼax tu chʼaʼtuklaj Adán, yéetel baʼax úuch yoʼolal leloʼ?

⁴ Desde úuchjeakileʼ wíinikeʼ kʼaʼabéetchaj u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete. Adán, le yáax máakoʼ, anchaj u chʼaʼtuklik wa yaan u yuʼubik u tʼaan le Máax beetoʼ wa u tʼaan u yatan. Adaneʼ tu beetaj le baʼax tu yaʼalaj Evaoʼ kex u yojel maʼ maʼalobiʼ. Yoʼolal lelaʼ jóoʼsaʼaboʼob teʼ jardinoʼ yéetel ka máan kʼiineʼ kíimoʼob. Tak bejlaʼa táan k-muʼyaj yoʼolal le baʼax tu chʼaʼtukloʼoboʼ.

5. ¿Baʼaxten Jéeobaeʼ u tsʼaamajtoʼon u páajtalil k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete?

⁵ Yaan máax aʼalikeʼ maas maʼalob wa maʼ u kʼaʼabéettal u chʼaʼtuklik máak baʼax ken u beete. Maʼ xaaneʼ bey xan a tuukuloʼ. Chéen baʼaleʼ unaj k-kʼaʼajsikeʼ Dioseʼ tu tsʼáajtoʼon u páajtalil k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete, maʼ tu beetoʼon bey roboteʼ. U tsʼaamajtoʼon le Biblia utiaʼal u yáantkoʼon k-chʼaʼtukult baʼax maʼaloboʼ. Jéeobaeʼ u kʼáat ka k-chʼaʼtukult t-juunal baʼax ken k-beete tumen u yojel jeʼel u taasiktoʼon yaʼab utsileʼ. Koʼox ilik bix tu beetil jujuntúul máakoʼob úuchjeakil.

6, 7. ¿Baʼax unaj kaʼach u chʼaʼtuklik le israelitaʼoboʼ, yéetel bix biniktiʼob? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

⁶ Le tiaʼan le israelitaʼob teʼ Luʼum Aʼalaʼan u tsʼaʼabaltiʼoboʼ anchaj u chʼaʼtuklikoʼob wa yaan u meyajtikoʼob Jéeoba wa yaanal diosoʼob (xok Josué 24:15). Bey maʼ jach talam le baʼax unaj u beetkoʼobaʼ. Chéen baʼaleʼ u jaajileʼ unaj u tuklikoʼob tubeel baʼax ken u yéeyoʼob, tumen jeʼel u yantaltiʼob kuxtaleʼ wa jeʼel u kíimloʼobeʼ. Tu kʼiinil le juezoʼoboʼ le israelitaʼoboʼ jach maʼ maʼalob le baʼax tu chʼaʼtuklaj u beetkoʼoboʼ. Xuʼul u adorartikoʼob Jéeoba, ka káaj u adorartikoʼob yaanal diosoʼob (Jue. 2:3, 11-23). Tu kʼiinil xan profeta Elíaseʼ, u kaajal Dioseʼ anchaj u chʼaʼtuklik máax ken u adorarte, Jéeoba wa Baal (1 Rey. 18:21). Maʼ xaaneʼ jeʼel k-tuklikeʼ maʼ jach talam le baʼax aʼalaʼabtiʼob ka u beetoʼoboʼ tumen u meyajtaʼal Jéeobaeʼ letiʼe baʼax maas maʼaloboʼ. Juntúul máax yaan u naʼateʼ maʼ tu yéeyik u adorartik Baal, juntúul dios maʼ kuxaʼaniʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik baʼax aʼalaʼab tiʼ le israelitaʼoboʼ: «¿Tak baʼax kʼiin bíin a xuʼulseʼex le kaʼapʼéel tuukulaʼ?». Elíaseʼ tu yaʼalajtiʼob ka u adorartoʼob Jéeoba, tumen minaʼan uláakʼ Dios jeʼex letiʼeʼ.

⁷ ¿Baʼaxten talamchaj tiʼ le israelitaʼob u chʼaʼtuklikoʼob baʼax maʼaloboʼ? Yáaxeʼ tumen minaʼan u fejoʼob tiʼ Jéeoba yéetel maʼ tu chaʼaj u nuʼuktaʼaloʼobiʼ. Maʼ confiarnajoʼob tiʼ Jéeobaiʼ yéetel xuʼul u kaanbaloʼob tiʼ letiʼ. Wa ka u chʼaʼob en cuenta kaʼach Jéeobaeʼ yaan u yáantaʼal u beetoʼob baʼax maʼalob (Sal. 25:12). U kaʼapʼéel, le israelitaʼoboʼ tu chaʼaj u kʼaskúuntaʼal u tuukuloʼob tumen uláakʼ kaajoʼob. Le oʼolal maʼ maʼalob le baʼax tu chʼaʼtukloʼoboʼ, joʼopʼ xan u kuxtaloʼob jeʼex le uláakʼ kaajoʼoboʼ yéetel káaj u adorartikoʼob yaanal diosoʼob. Táanil tiʼ u yúuchultiʼob  lelaʼ Jéeobaeʼ úuchiliʼ u yaʼaltiʼob ka u kanáantubaʼobeʼ (Éxo. 23:2).

8. ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ le israelitaʼoboʼ?

⁸ Le baʼax úuch tiʼ le israelitaʼoboʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ wa k-kʼáat k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ unaj k-chaʼik k-nuʼuktaʼal tumen u Tʼaan Dios. Galaciailoʼob 6:5, ku kʼaʼajsiktoʼoneʼ cada juntúuleʼ yaan u kʼubik cuenta tiʼ Dios yoʼolal le baʼax ku chʼaʼtuklikoʼ. Le oʼolal maʼ yaanal máak unaj u chʼaʼtuklik baʼax unaj k-beetkiʼ. Cada juntúuleʼ unaj u kanik baʼax u kʼáat Dios yéetel u beetik.

9. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa k-chaʼik tiʼ u maasil ka u chʼaʼtukloʼob baʼax unaj k-beetkeʼ?

⁹ ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ yaanal máak chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete? Tumen yaan kʼiineʼ ikil u sen aʼalaʼaltoʼon baʼax unaj k-beetkeʼ k-chʼaʼtuklik junpʼéel baʼax maʼalobiʼ (Pro. 1:10, 15). Lelaʼ jeʼel u taasiktoʼon yaʼab talamileʼ. Le oʼolaleʼ maas maʼalob ka meyajnaktoʼon le Biblia utiaʼal k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete. Wa k-chaʼik tiʼ u maasil ka u chʼaʼtukloʼob baʼax ken k-beeteʼ yaan k-eʼesik táan k-uʼuyik u tʼaan chéen máakoʼob, maʼ Diosiʼ. Tsʼoʼoleʼ wa k-beetik beyaʼ jach jeʼel u bintoʼon kʼaasileʼ.

10. ¿Baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ le galaciailoʼoboʼ?

¹⁰ Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yaan Galaciaoʼ maʼ yaanal máak unaj u chʼaʼtuklik baʼax ken u beetoʼobiʼ (xok Galaciailoʼob 4:17). Jujuntúul sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ u kʼáat u chʼaʼtukloʼob baʼax unaj u beetik u maasil. ¿Baʼaxten? Tumen letiʼobeʼ chéen ku tuukuloʼob tu yoʼolaloʼob yéetel u kʼáat u taasubaʼob bey maas maʼaloboʼob tiʼ le apostoloʼoboʼ. Letiʼobeʼ maʼ kabal u yóoloʼobiʼ yéetel maʼ tu respetartikoʼob le baʼax ku chʼaʼtuklik u beetik u maasiloʼ.

11. ¿Bix jeʼel k-áantik u maasil ken kʼaʼabéetchajak u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼobeʼ?

¹¹ Apóstol Pabloeʼ tu yeʼesajtoʼon bix unaj k-respetartik le baʼax ku chʼaʼtuklik u beetik u maasiloʼ. U yojel cada máak unaj u chʼaʼtuklik baʼax unaj u beetik (xok 2 Corintoiloʼob 1:24). Teʼ kʼiinoʼobaʼ le ancianoʼoboʼ bey xan u beetkoʼoboʼ, le ken u tsʼáaʼob tsolnuʼukeʼ u yojloʼob yaan baʼaloʼobeʼ cada máak unaj u chʼaʼtuklik baʼax  ken u beete. Yéetel kiʼimak óolal ku yeʼeskoʼob tiʼ máak baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ jach ku kanáantkoʼob maʼ u yoksikubaʼob tu kuxtal máak, tumen u yojloʼobeʼ cada juntúuleʼ yaan u yilik bix kun bin tiʼ yoʼolal baʼax ku chʼaʼtuklik. Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ maʼalob ka tuukulnakoʼon tu yoʼolal u maasil yéetel ka k-eʼestiʼob le tsolnuʼukoʼob yaan teʼ Bibliaoʼ, chéen baʼaleʼ kʼaʼajaktoʼoneʼ letiʼob unaj u chʼaʼtuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob. Yaʼab utsil ku taasiktiʼob u chʼaʼtuklik tu juunaloʼob baʼax ken u beetoʼob. Toʼoneʼ maʼ unaj k-tuklik wa yaantoʼon u derechoil k-aʼalik tiʼ k-sukuʼunoʼob baʼax unaj u beetkoʼobiʼ.

12, 13. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-chʼaʼtuklik wa baʼax wa pʼujaʼanoʼon bey xan wa lubaʼan k-óoliʼ?

¹² Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab máakeʼ ku kʼubik u yóol tiʼ u puksiʼikʼal ken u chʼaʼtukult wa baʼax, tumen ku tuklikeʼ letiʼe u maas maʼalobiloʼ. Chéen baʼaleʼ lelaʼ jeʼel u taasik talamileʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ maʼ unaj u kʼubik u yóol máak tiʼ u puksiʼikʼal le ken u chʼaʼtukult u beetik wa baʼaxiʼ (Pro. 28:26). Maʼ unaj k-kʼubik k-óol tiʼ k-puksiʼikʼaliʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Minaʼan uláakʼ baʼal ku tuus yéetel sen kʼasaʼaneʼ jeʼel bix u puksiʼikʼal wíinikeʼ» (Jer. 17:9). Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼab máakoʼob bin kʼaasil tiʼob úuchik u kʼubik u yóol tiʼ u puksiʼikʼaloʼob (1 Rey. 11:9; Jer. 3:17; 13:10). Ken k-chʼaʼtukult k-beetik wa baʼaxeʼ, ¿baʼax jeʼel u yúuchul wa k-kʼubik k-óol chéen tiʼ k-puksiʼikʼaleʼ?

¹³ Jéeobaeʼ u kʼáat ka k-yaabilt yéetel tuláakal k-puksiʼikʼal, tsʼoʼoleʼ u kʼáat xan ka k-yaabilt k-éet máakil. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ jach kʼaʼabéet le puksiʼikʼaloʼ (Mat. 22:37-39). Chéen baʼaleʼ unaj k-kanáantik. Le tekstoʼob chíikpaj teʼ xóotʼol doceoʼ ku yeʼesik jeʼel u bin kʼaasil tiʼ máak wa ku jáan chʼaʼtuklik u beetik wa baʼax chéen yoʼolal bix u yuʼubikubaeʼ. ¿Máasaʼ wa pʼujaʼan máakeʼ maases jeʼel u chʼaʼtuklik u beetik baʼax maʼ maʼalobeʼ? (Pro. 14:17; 29:22.) Wa lubaʼan u yóol máakeʼ, ¿máasaʼ jeʼel u talamtal u chʼaʼtuklik baʼax maʼalobeʼ? (Núm. 32:6-12; Pro. 24:10). Unaj k-kʼaʼajsikeʼ maas maʼalob ka k-chaʼa u nuʼuktikoʼon «u ley Dios» (Rom. 7:25). Ken k-chʼaʼtukult junpʼéel baʼax jach kʼaʼanaʼaneʼ unaj k-kanáantik maʼ k-kʼubik k-óol chéen tiʼ k-puksiʼikʼal.

14. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-il wa unaj k-kʼexik baʼax k-chʼaʼtukultmeʼ?

¹⁴ Kʼaʼabéet k-kanik k-chʼaʼtukult tubeel baʼax ken k-beete. Juntúul máax yaan u naʼateʼ u yojel yaan kʼiineʼ unaj u kaʼa kutal u tukult wa maʼalob baʼax taak u beetik yéetel wa ku kʼaʼabéettaleʼ ku kʼexik. Jéeobaeʼ bey u beetkoʼ. Tu kʼiiniloʼob Jonaseʼ «[Dioseʼ] tu yilaj baʼax ku beetkoʼob u kajnáaliloʼob Nínive yéetel bix tu pʼatilakoʼob u kʼaakʼas kuxtaloʼob, ka tu tukultaj maʼ tu bin u beet le kʼaas tu yaʼalaj kaʼachoʼ» (Jon. 3:10). Le ka tu yilaj Jéeoba tsʼoʼok u kʼexik u kuxtal le ninivitaʼoboʼ tu kʼexaj baʼax u yaʼalmaj. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ kabal u yóol yéetel ku chʼaʼik óotsilil. Jéeobaeʼ maʼ tu jáan chʼaʼtuklik u beetik wa baʼax mix tu beetik wa pʼujaʼan jeʼex u beetik wíinik yaan horaeʼ.

15. ¿Baʼax jeʼel u beetik k-kʼexik baʼax k-chʼaʼtukultmeʼ?

¹⁵ Yaan kʼiineʼ wa ku kʼexpajal bix k-kuxtaleʼ maʼalob ka kulakoʼon k-tukult wa yaan k-kʼexik le baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklikoʼ. Jéeobaeʼ bey tu beetil ka kʼaʼabéetchajoʼ (1 Rey. 21:20, 21, 27-29; 2 Rey 20: 1-5). Yaan horaeʼ ku kʼaʼabéettal k-kʼexik baʼax k-chʼaʼtukultmaj tumen k-ojéeltik junpʼéel baʼal maʼ k-ojel kaʼachiʼ. Koʼox ilik baʼax úuch tiʼ Rey David. Tumen maʼ u jach ojel baʼax úuch tiʼ Mefibóset, u yáabil Sauleʼ, tu chʼaʼtuklaj u beetik junpʼéel baʼal maʼ maʼalobiʼ. Chéen baʼaleʼ ka tsʼoʼokeʼ, Davideʼ tu yojéeltaj jach baʼax úuchi le oʼolal tu kʼexaj le baʼax u yáax chʼaʼtukultmoʼ (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29). Yaan kʼiineʼ ku kʼaʼabéettal xan k-beetik jeʼex Davideʼ.

16. 1) ¿Baʼaxoʼob unaj a chʼaʼik en cuenta ken a chʼaʼtukult wa baʼax? 2) ¿Baʼaxten yaan horaeʼ kʼaʼabéet k-ilik wa maʼalob baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklik, yéetel baʼax ku páaʼtaʼal ka k-beete?

¹⁶ Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ ken kʼaʼabéetchajak k-chʼaʼtuklik baʼax jach kʼaʼanaʼan ichil k-kuxtaleʼ unaj k-tuklik tubeel (Pro. 21:5). Le oʼolaleʼ unaj k-jóoʼsik tiempo utiaʼal k-ilik tuláakal le baʼaxoʼob táakaʼanoʼ, beyoʼ yaan u bintoʼon maʼalobil (1 Tes. 5:21). Le íichamtsiloʼoboʼ táanil tiʼ u chʼaʼtuklikoʼob wa baʼaxeʼ unaj u jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u xakʼaltikoʼob le Biblia yéetel le publicacionoʼoboʼ. Kʼaʼabéet xan u yojéeltikoʼob baʼax ku tuklik tuláakal le máaxoʼob yanoʼob ichil le familiaoʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka u chʼaʼ en cuenta baʼax ku tuklik u yatan (Gén. 21:9-12). Le ancianoʼob xanoʼ unaj u jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u xakʼalxookoʼob. Wa ku yaʼalaʼal junpʼéel túumben baʼal tumen u kaajal Jéeobaeʼ ku kʼexkoʼob baʼax u yáax chʼaʼtukultmoʼob, yéetel maʼatech u tuklikoʼob wa yaan u xuʼulul u yeʼesaʼal tsiikil tiʼob. Wa kabal u yóol le ancianoʼoboʼ, ken kʼaʼabéetchajkeʼ tu séebaʼanil ku kʼexkoʼob baʼax u yáax chʼaʼtukultmoʼob. Tuláakloʼon unaj k-beetik jeʼex letiʼoboʼ. Lelaʼ ku yáantaj utiaʼal u yantal jeetsʼelil yéetel utiaʼal u múuchʼ meyaj le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ (Bax. 6:1-4).

17. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ?

¹⁷ Yaan baʼaloʼob jach kʼaʼabéet u tuklaʼal yéetel yanoʼobeʼ maʼ. Jeʼex wa yaan u tsʼoʼokol u beel máak bey xan máax yéetel, lelaʼ junpʼéel baʼax jach unaj u tuklaʼal. Uláakʼeʼ letiʼe u yilik máak bix jeʼel u maas meyajtik Jéeobaeʼ, maʼ xaaneʼ bey precursoreʼ, yéetel baʼax kʼiin ken u káajse. Táanil tiʼ k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beeteʼ kʼaʼabéet k-tuklik tubeel yéetel kʼaʼabéet k-orar tiʼ Jéeoba utiaʼal ka u yáantoʼon. Ku bisik tiempo u beetaʼal lelaʼ, chéen baʼaleʼ wa k-kʼáat k-chʼaʼtukult baʼax maʼalobeʼ unaj k-confiar tiʼ Jéeoba, k-beetik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel k-chaʼik u nuʼuktikoʼon (Pro. 1:5). Le tsolnuʼukoʼob ku tsʼáaik Jéeoba yaan teʼ Bibliaoʼ jach maʼalobtak. Le oʼolal unaj k-kaxtik u yáantaj Jéeoba ich oración. Letiʼeʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-chʼaʼtuklik baʼax uts tu tʼaaneʼ. Le oʼolal táanil k-chʼaʼtuklik baʼax jach kʼaʼanaʼaneʼ tuukulnakoʼon tiʼ lelaʼ: «¿Le baʼax ken in beetaʼ ku yeʼesik wa in yaabiltmaj Jéeoba? ¿Yaan wa u taasik kiʼimak óolal yéetel jeetsʼelil tiʼ in familia? ¿Yaan wa u yeʼesik yaanten paciencia yéetel utsen?».

18. ¿Baʼaxten Jéeobaeʼ maʼatech u obligartikoʼon k-meyajte?

¹⁸ Jéeobaeʼ maʼatech u obligartikoʼon k-yaabilte mix k-meyajte. Baʼaxeʼ ku chaʼik k-yéeyik baʼax ken k-beete. Letiʼeʼ ku respetartik baʼax k-chʼaʼtuklik, le oʼolal maʼatech u obligartikoʼon k-meyajte (Jos. 24:15; Ecl. 5:4). Chéen baʼaleʼ letiʼeʼ u kʼáat ka k-beet le baʼax tsʼoʼok k-chʼaʼtuklik jeʼex u yaʼalik u Tʼaanoʼ. Utiaʼal k-chʼaʼtuklik baʼax maʼalobeʼ kʼaʼabéet yaan k-fe tiʼ Jéeoba yéetel k-beetik baʼax ku yaʼaliktoʼon teʼ Bibliaoʼ. Wa k-beetik beyaʼ yaan u bintoʼon utsil (Sant. 1:5-8; 4:8).